Kỷ nguyên tăng trưởng vàng ở Tesla đến hồi kết?

Trong khi những động thái gây hỗn loạn Twitter của tỷ phú Elon Musk trở thành tâm điểm của dư luận, thì tương lai của “gã khổng lồ” xe điện cho ông sáng lập lại đang bị đe doạ bởi nhu cầu sụt giảm và sự cạnh tranh ngày càng gay gắt.

Paul English là một người hâm mộ Tesla rất nghiêm túc và là người đã giúp Elon Musk, trong một thời gian ngắn, trở thành người giàu nhất thế giới.

Paul English, một doanh nhân công nghệ và cũng là đồng sáng lập trang web du lịch Kayak, đã mua chiếc Tesla đầu tiên của mình vào năm 2013. Ông tiếp tục đầu tư vào hãng xe điện này suốt ba năm sau đó và hiện đang lái chiếc Model 3 mới nhất.

Nhưng sau khi chứng kiến các quyết định của CEO Tesla kể từ khi ông mua lại Twitter vào cuối năm ngoái, bao gồm cả cách đối xử tàn bạo của Musk với nhân viên khi định cắt giảm khoảng một nửa lực lượng lao động của mạng xã hội này, English nói rằng ông không chắc mình sẽ mua một chiếc Tesla khác.

Musk đã có những đánh giá sai lầm nghiêm trọng, ông nhận định. “Xe Tesla phần lớn được tiêu thụ bởi những người thích thay đổi và sự mới mẻ. Đó thường là những người có học thức và những người theo chủ nghĩa tự do. Nhưng đoán xem những người có học thức, tự do không thích điều gì? Đó là những kẻ bắt nạt”, ông English nói.

Con đường tiếp quản Twitter của Musk không diễn ra suôn sẻ ở Phố Wall. Giới đầu tư lo ngại sự hỗn loạn và phân cực chính trị mà nó gây ra sẽ làm hoen ố thương hiệu của hãng xe điện này và khiến ông mất tập trung vào đúng thời điểm quan trọng hiện nay.

Đà trượt giá cổ phiếu Tesla bắt đầu vào mùa thu năm ngoái đã biến thành một trận tuyết lở. Giá cổ phiếu đã giảm 73% so với mức đỉnh cách đây hơn một năm, khiến ông Musk cũng mất hơn 200 tỷ USD.

Trong khi tin tức về Twitter chiếm sóng truyền thông, một sự thay đổi sâu sắc trong triển vọng của Tesla cũng đang diễn ra. Giai đoạn thành công vang dội khi giá trị thị trường của Tesla đạt đỉnh gần 1,300 tỷ USD và lợi nhuận sau thuế dự kiến đạt gần 13 tỷ USD vào năm 2022 đã nhanh chóng nhường chỗ cho một bức tranh đen tối hơn. Nỗi lo lắng chính của các nhà đầu tư Tesla đã chuyển từ việc làm thế nào công ty có thể sản xuất đủ ô tô để đáp ứng nhu cầu, đến việc làm sao họ có thể tìm đủ khách hàng để biện minh cho việc sản xuất đang tăng mạnh của mình.

Tốc độ tăng trưởng số lượng xe mới được giao hàng đã giảm xuống 40% vào năm ngoái, chỉ bằng gần một nửa con số 87% của năm trước đó. Dù đó vẫn là tốc độ chóng mặt đối với một hãng ô tô lớn, nhưng lại ở dưới mức 50% mà chính Musk đã đặt ra làm chuẩn mực cho tương lai gần của Tesla.

Philippe Houchois, chuyên gia phân tích ngành ô tô toàn cầu tại Jefferies, cho biết với việc Tesla nhanh chóng đẩy mạnh sản xuất tại các nhà máy khổng lồ mới ở Texas và Đức, hãng giờ đây gặp thêm vấn đề là sao tìm được nhiều khách hàng hơn. Điều đó khiến họ phải đối mặt với một “cơn bão hoàn hảo”, khi nguồn cung ngày càng tăng, nhu cầu sụt giảm và cạnh tranh ngày càng gay gắt. Tất cả đang trên bờ vực của một cuộc suy thoái nghiêm trọng đối với ngành công nghiệp ô tô toàn cầu.

Điều đó đã khiến Phố Wall nắm được manh mối về triển vọng của hãng tại thời điểm có thể là một bước ngoặt quan trọng này. Đây có phải là dấu chấm hết cho thời kỳ tăng trưởng vàng son của Tesla, chưa kể tới cuộc sống đầy may mắn của Musk với tư cách là một nhà đổi mới được kính trọng và là người đi đầu của một tương lai năng lượng bền vững?

Hay, như những người hâm mộ Tesla tuyên bố, liệu suy thoái kinh tế có thực sự thúc đẩy vị trí dẫn đầu của hãng so với phần còn lại của thế giới xe điện, và đưa Musk tiến một bước gần hơn đến mục tiêu thống trị ngành công nghiệp ô tô điện?

Việc ông Musk được cho là đang tìm người lãnh đạo Twitter đã khiến Phố Wall suy nghĩ lại về Tesla, song có rất ít bằng chứng cho thấy điều này có tác động trực tiếp đến doanh số bán xe.

Theo Giám đốc điều hành Fiona Howarth, trong số hơn 1,000 người đã mua xe Tesla trong năm ngoái từ Octopus EV - một công ty chuyên cho thuê xe điện hoạt động ở Anh và Mỹ, chỉ có hai khách hàng chuyển sang thương hiệu khác do vấn đề Twitter.

Tuy nhiên, bà nói thêm rằng điều đó vẫn rất đáng chú ý trong bối cảnh lòng trung thành của khách hàng mà hãng xe này có được lâu nay đều rất cao. Một cuộc khảo sát của Morning Consult cho thấy trong khoảng thời gian từ tháng 10 đến tháng 11/2022, tỷ lệ người Mỹ trưởng thành có thiện cảm với Tesla đã giảm 6%. Trong các đảng viên Đảng Dân chủ, những người có nhiều khả năng trở thành khách hàng của xe điện, nó đã giảm 20%.

Lạm phát cao và lãi suất tăng đã khiến nhiều khách hàng tiềm năng của Tesla gặp khó khăn hơn, đồng thời làm tăng chi phí để sản xuất một mẫu xe mới. Điều này diễn ra sau một loạt đợt tăng giá mà Tesla đã thực hiện trong thời kỳ đại dịch COVID-19, do chi phí nguyên vật liệu tăng và nhu cầu lớn, tạo cơ hội để tăng tỷ suất lợi nhuận.

Theo Adam Jonas, chuyên gia phân tích tại Morgan Stanley, lạm phát và chi phí vay vốn cao hơn khiến khoản thanh toán xe hơi trung bình hàng tháng ở Mỹ tăng khoảng 1/4 trong hai năm qua, lên gần 700 USD. Trong một lưu ý gửi cho nhà đầu tư vào tháng 12/2022, ông Jonas cảnh báo rằng điều này sẽ làm giảm nhu cầu đối với toàn bộ ngành xe điện, đồng thời khiến Tesla phải đối mặt với bối cảnh vĩ mô ngày càng tồi tệ, khả năng không thể chi trả cao kỷ lục và cạnh tranh ngày càng tăng.

Các tác động đã quá rõ ràng. Tại Mỹ và Trung Quốc, danh sách chờ mua những mẫu xe phổ biến nhất của Tesla hầu như đã biến mất. Mới đây lại xuất hiện thông tin rằng hãng chỉ giao được 405,278 xe mới cho khách hàng trong 3 tháng cuối năm 2022, giảm mạnh so với con số 500,000 mà một số người kỳ vọng vào tháng 9 năm ngoái.

Trong khi đó, một thập kỷ sau khi Tesla Model S ra mắt, sự cạnh tranh trên thị trường ô tô điện ngày càng khốc liệt. Khi cơ quan quản lý ở châu Âu và các nơi khác chuẩn bị cắt hoàn toàn xe chạy xăng, các hãng ô tô toàn cầu ngày càng tung ra những chiếc xe được thiết kế để thu hút được đại đa số người tiêu dùng, thay vì những mẫu ban đầu mà họ chỉ cần bán với số lượng hạn chế để đạt được mục tiêu khí thải.

Volkswagen đã rót hàng tỷ USD vào hệ thống sản xuất của họ để củng cố các dòng sản phẩm của VW, Audi và Škoda, trong khi Hyundai-Kia cũng tung ra một loạt mẫu xe được dư luận ủng hộ. Ford và General Motors tuyên bố sẽ chi riêng từ 30 - 35 tỷ USD để phát triển xe điện mới. Mỗi hãng đều tiết lộ một loạt các mẫu xe mới.

Theo S&P Global Mobility, thị phần của Tesla trong doanh số bán xe điện ở Mỹ đã giảm xuống 65% trong 9 tháng đầu năm ngoái, từ mức 79% vào năm 2020. Đến năm 2025, con số đó sẽ xuống dưới 20%, S&P dự đoán. Bà Howarth tại Octopus EV cho biết: “Đó là điều tất nhiên, họ sẽ không thể duy trì thị phần khổng lồ mà họ có trong xe điện khi các đối thủ sản xuất các mẫu xe cạnh tranh hơn.

Cuộc tranh giành thị phần giữa rất nhiều người mới có khả năng mang đến một thời kỳ hỗn loạn cạnh tranh. “Mọi thứ sẽ không dễ dàng”, Carlos Tavares, CEO của Stellantis. Stellantis mới đây đã tham gia vào thị trường xe bán tải điện với việc ra mắt phiên bản chạy điện của Ram 1500. “Ngành công nghiệp này đang ở một thời kỳ của Darwin”.

Ông Tavares cho rằng việc giảm giá xe điện sẽ là chìa khóa. “Nếu không có khả năng chi trả, tầng lớp trung lưu sẽ không thể tham gia thị trường xe điện, và khi đó chúng ta sẽ không tạo đủ tác động để bảo vệ hành tinh”.

Tesla phải đối mặt với áp lực tương tự trong việc giảm chi phí và giá cả để đáp ứng các mục tiêu tăng trưởng mạnh mẽ của mình. Giá bán trung bình các mẫu xe của Tesla tăng lên tới 52,500 USD trong quý gần nhất, cao hơn gần 5,000 USD so với một năm trước. Vì vậy, việc tìm cách hạ giá xuống mức bình quân của thị trường chung thực sự có thể trở thành chìa khóa để đạt được doanh số bán hàng đầy tham vọng của Musk, tức là tiêu thụ 20 triệu xe mỗi năm vào năm 2030.

“Musk liên tục nhắc đi nhắc lại rằng chỉ một bộ phận nhỏ trong xã hội mới đủ khả năng mua Model 3”, một nhà đầu tư lớn của Tesla cho biết. “Chúng tôi sẽ cần một chiếc xe điện mà mọi người có thể mua được và Tesla đang ở một vị thế rất tốt để làm điều đó”.

Trong một cuộc gặp mặt với chuyên phân tích Phố Wall vào năm ngoái, giám đốc điều hành Tesla cho biết công ty đã bắt đầu nghĩ cách chế tạo một phương tiện mới với giá thấp hơn, mặc dù ông không cho biết điều đó có thể mất bao lâu để trở thành hiện thực.

Những gì Tesla làm tiếp theo sẽ giúp xác định giá cổ phiếu của họ cuối cùng sẽ ở mức nào. Bất chấp sự sụt giảm, cổ phiếu Tesla vẫn đang giao dịch ở mức gấp khoảng 28 lần thu nhập dự kiến ​​trong năm nay, một mức chênh lệch lớn hơn nhiều so với các nhà sản xuất ô tô khác.

Bob Lutz, một giám đốc điều hành ô tô kỳ cựu, cho biết nhà đầu tư có thể sẽ đánh giá lại cổ phiếu của Tesla một cách nghiêm khắc hơn khi họ nhận ra rằng hãng xe này không có bất kỳ lợi thế công nghệ cụ thể nào để biện minh cho việc được định giá là một công ty công nghệ tăng trưởng cao.

Lutz, người từng nắm giữ các vai trò cấp cao tại Ford, Chrysler và GM, cho rằng Musk đã một mình mang lại danh tiếng xuất sắc trong kỹ thuật đổi mới cho ngành công nghiệp ô tô Mỹ. Nhưng khi công nghệ đứng đằng sau động cơ điện, pin lithium-ion và thiết bị điện tử điều khiển được phổ biến rộng rãi cho các nhà sản xuất ô tô khác, Tesla giờ chỉ là một trong nhiều nhà sản xuất ô tô khác, với mức định giá phù hợp đáng ra phải thấp hơn nhiều.

Tuy nhiên, những người ủng hộ Musk nói rằng lập luận của ông Lutz đang đánh giá thấp những lợi thế bền vững hơn mà công ty đã xây dựng được trong 10 năm kể từ khi hãng ra mắt Model S.

Tesla đã đạt được nhiều tiến bộ kỹ thuật, từ việc thiết kế các tấm pin và bao bì đến kỹ thuật sản xuất, đến việc đúc các bộ phận lớn của các thành một khối duy nhất để giảm số lượng bộ phận. Tất cả đã mang lại cho hãng xe điện này một lợi thế rõ ràng về chi phí, Pierre Ferragu, chuyên gia phân tích tại New Street Research, cho biết.

Ông Ferragu nói thêm rằng Tesla cũng có tỷ suất lợi nhuận gộp dẫn đầu ngành, giúp hãng có thể giảm giá để duy trì tăng trưởng. Theo ông, các nhà sản xuất ô tô khác có tỷ suất lợi nhuận thấp hơn trên xe điện sẽ phải cắt giảm đầu tư vốn để làm giảm sự cạnh tranh.

Nếu đúng, điều đó cho thấy Tesla có thể vượt qua suy thoái và vươn lên ở vị thế mạnh hơn so với các đối thủ cạnh tranh, tạo tiền đề cho giai đoạn tăng trưởng tiếp theo. Nhưng hiện tại, mối lo ngại rằng hãng đang phải đối mặt với nguy cơ tăng trưởng chậm hơn và sẽ buộc phải cắt giảm lợi nhuận để hỗ trợ doanh số bán hàng đang khiến Phố Wall hoảng sợ.

Đối với các tín đồ của Tesla, không có thời điểm nào tốt hơn bây giờ để hãng xe điện này thể hiện sự quyết tâm. Galileo Russell, một thành viên trong “đội quân” nhà đầu tư cá nhân trung thành của Tesla, nói rằng mặc dù ông thấy câu chuyện tại Twitter rất khó chịu, song ông đang lên kế hoạch tăng vị thế đặt cược vào Tesla lần đầu tiên sau hơn ba năm.

Musk đã từng bị đánh giá thấp trước đây và giờ có vẻ cũng lại như vậy, Russell nói. “Phương tiện truyền thông thích nghĩ rằng danh tiếng của Elon đã bị hủy hoại và điều này cũng sẽ hủy hoại Tesla. Nhưng đa số người im lặng vẫn đang ủng hộ ông ấy”.

Kim Dung (Theo FT) - Thiết kế: Thu Minh

FILI